PRZECIW PUBLICZNEMU KŁAMSTWU

I Wniosek:

II Wyjaśnienie:

0. Dlaczego prawda

   Człowiek ma z natury prawo do rzetelnego i prawdziwego obrazu świata, a szukanie prawdy należy do jego fundamentalnej kondycji, bez której nie jest w pełni sobą. Warunek ten jest dla Konstytucji, jak i całego prawa niezbywalny. Dopuszczając możliwość fałszowania prawdy o naszej rzeczywistości stawiamy pod znakiem zapytania całą resztę przepisów Konstytucji, jak i wszelką rzetelną organizację społeczeństwa.
   
   

1. Jaka prawda

   Na użytek proponowanego nowego prawa rozumiem pod pojęciem prawdy najpełniejszy i najbardziej rzetelny opis pochodzący z ułomnego, jak wiemy z doświadczenia ludzkiego poznania  ⁽¹⁾ 
   

   Człowiek często myli się w swoim poznaniu, więc nie mamy tu na myśli prawdy odnoszącej się do spełnienia funkcji zdaniowej w systemie logiki formalnej, jak wg. logika Alfreda Tarskiego, lecz raczej tę czysto ludzko prawdę, jak ją najlepiej rozumiemy zdając sobie sprawę z jej ułomności. Odpowiada ona prawdzie sądowej, tj. temu, co zgodnie z regułami rzetelnego procesu sądowego da się sądownie stwierdzić.

   
   . Odpowiada to prawdzie sądowej, czyli temu co jesteśmy w stanie dowieść w sądzie.
   
   Doświadczenie wskazuje, że próby zbudowania społeczeństwa na ściśle określonej wizji rzeczywistości okazały się niestabilne. Podam jeden z powodów: Pełna prawda zawsze była i pozostanie nadal dopiero do odkrycia, bo taka jest ludzka kondycja, która nakazuje jej szukać. Człowiek zaprzestający aktywnego szukania prawdy ją z biegiem czasu traci. Nie da się zbudować dlatego systemu społecznego bezpośrednio na prawdzie, bo sama jej definicja będzie zawsze dopiero w powstawaniu. Próby takich organizacji degenerowały w kierunku fałszywej ideologii lub usuwały osobistą odpowiedzialność za swoje otoczenie. Postulowane nowe prawo obchodzi tę trudność nie zajmując się w ogóle prawdą jako taką, lecz jedynie jej fałszowaniem, a to z kolei da się często łatwiej zweryfikować. Proponowane prawo broni prawdy zwalczając fałsz i nie wnikając w to, jaka jest prawda. Państwo nie może narzucać nikomu jaka jest prawdziwa wizja rzeczywistości, może jednak i musi dbać o to, żeby nie była ona z premedytacją fałszowana, a człowiek nie był celowo okłamywany. W tym sensie państwo dba tylko o warunki umożliwiające, żeby jego obywatele mogli stwarzać i kultywować prawdziwy obraz otaczającej ich rzeczywistości.
   
   

2. Sankcjonowany tylko fałsz publiczny

   Człowiek często posługuje się nieprawdą w sferze osobistej np. aby bronić swoich wartości, gdy nie potrafi uczynić tego inaczej. (jak np. przez samookłamywanie). Zajmowanie się tym bezpośrednio przez aparat państwa, uczyniłoby życie nieznośnym. Ten wniosek dotyczy tylko publicznego fałszu, tj. sytuacji, w której ktoś w udowodniony sądownie sposób celowo wprowadza publicznie w błąd duże grupy ludzi powodując tym dla nich istotnie straty lub krzywdy. Krucha i subiektywna z natury prawda indywidualna każdego człowieka pozostaje tym wraz z prawem do własnych ocen i przekonań nietknięta oraz nie będzie ona stanowić kryterium fałszu, który chcemy ścigać.
   
   

3. Rzetelna wizja rzeczywistości ważniejsza niż materializm

   Potrzeba prawdy jest dla człowieka bardziej fundamentalna niż konkretna korzyść lub strata materialna, jaką powoduje jej brak. Proponowane nowe prawo wykracza dlatego poza Art.286 § 1 kodeksu karnego mówiący o powodowaniu u kogoś fałszywego rozporządzenia swoim mieniem. Chodzi nam nie tylko o dające się określić mienie, lecz o coś bardziej fundamentalnego - o wizję rzeczywistości. Nie chcemy, jako ludzie być przedmiotem niczyjej manipulacji oglądem rzeczywistości, nawet jeśli ten ktoś wykaże, że byłoby to dla nas materialnie korzystniejsze. Nie zaspokaja ludzkich potrzeb „prawda sponsorowana”. To oznacza, że mamy jako ludzie także prawo do ewentualnej, wynikającej z naszej wizji, klęski, jeśli jest nam takie doświadczenie klęski pisane. Rozumiemy także, że współcześni specjaliści od zarządzania „zasobami ludzkimi”, dla których najchętniej pozostalibyśmy obiektami ich działań nie będą mieli łatwo, żeby ten warunek spełnić. Niemniej jest on niezbywalny, a jego niespełnienie prowadzi wcześniej, lub później do odmowy współpracy, a co za tym idzie do społecznego rozkładu.
   
   

4. Do winy wystarcza dowód celowego fałszu

   Powodowanie u innych fałszywej wizji rzeczywistości nie wymaga pełnej świadomości skutków, ani świadomości winy, ani dowodu rzekomych nie przynależnych sprawcy tej fałszywej wizji korzyści, jakie miałby osiągnąć. Do kwalifikacji wg. proponowanego Art.286a wystarcza dowód: 1. celowości działania i 2. wiedzy o istotnej fałszywości przekazu. Ludzie odczytują takie działanie zwykle jako zmotywowane destrukcją.
   
   

5. Czy kłamstwo publiczne można udowodnić ?

   Kłamstwa w sferze publicznej skrywane są często za prawną dopuszczalnością oraz prawem do własnej wizji. Po rozpoznaniu oceniane bywają jako cynizm. Proponowane nowe prawo wskazując bezpośrednio na efektywne wprowadzanie społeczeństwa w błąd stara się usunąć możliwość takich wymówek i wspomaga tym czysto ludzkie, a nie formalne społecznie rozumiane pojęcie prawdy. Publiczne kłamstwa nie są konstruowane w próżni. Wymagają one zwykle nakierowanej na społeczną destrukcję współpracy wielu, którzy korzystając ze skomplikowania świata częstokroć celowo sami pozbywają się pojęć, które mogły tej destrukcji zaprzeczyć lub jej sens unieważnić. Proponowane prawo przywraca tym aktom ludzką ocenę. Wiele osób wspomoże obronę prawdy, jeśli będzie widziało realne szanse na pozytywny efekt. Walka z patologiami społecznymi kosztuje wysiłek odpowiedni do skali tych zjawisk. Chcemy, żeby prawo dawało nam przynajmniej szanse na to, że efekt tego wysiłku nie zostanie z góry zaprzepaszczony. Chcemy także możliwości solidarności z osobami, które już dziś ten wysiłek walki o prawdę podejmują.
   
   

6. Działanie prawa wstecz

   Proponujemy, żeby nowe prawo działało z rozsądnym ograniczeniem także wstecz. Ograniczenie oprze się na ocenia faktu, czy i na ile skutki dawnego fałszu pozostają dziś aktualne.
   
   Nie działanie prawa wstecz zasadza się na argumencie, że nikt nie może odpowiadać za naruszenie reguł, których nie znał, bo nie były one wtedy, gdy miał je naruszyć podane. Niemniej w tym przypadku mamy do czynienia z wyjątkiem, bo sprawcy trudno jest powiedzieć, że nie wiedział, że nie należy innych okłamywać. Wynika to z zasady spójności oznaczającej że prawo karne bronić miało w swoim zamiarze zawsze ludzi przed celową, niezasłużoną krzywdą. Kto publicznym celowym kłamstwem spowodował u innych istotną krzywdę i o tym fakcie wiedział, nie może uzasadniać dziś, że miał wtedy prawo do wyrządzania innym krzywdy kłamstwem, bo nie było ono zabronione. Nie chcemy w szczególności, żeby oczywiste i zawierające udowodnione kłamstwa działanie na społeczną szkodę pozostawało "zgodne z prawem", a "zgodność" ta była rozumiana wręcz jako jego ochrona prawna. Nikt nie ma i nigdy nie miał prawa okłamywać innych, także w sytuacjach, w których spisany polski kodeks tego do tej pory bezpośrednio nie sankcjonował !
   
   

7. Czy sankcje karne są adekwatnym środkiem

   Proponowane odpowiadające wyrządzonej krzywdzie sankcje karne dotyczyć mają także osób prawnych, jak przykładowo firmy medialne. Jeśli tylko sankcje byłyby mniejsze zostałyby uwzględnione w rachunku ekonomicznym nie powodując rezygnacji z kłamliwych przekazów. W przypadku osób fizycznych sąd powinien zwrócić uwagę na kłamstwa zakorzenione w pewnych środowiskach, które po prostu z przyczyn koniunkturalnych pielęgnują fałszywe wizje świata nie zawsze je sobie uświadamiając. Fakt ten, jak i duża rozpiętość kary otwiera szerokie pole do społecznego namysłu, jaką naprawę sytuacji powinny takie wyroki inicjować. Karę wymierzoną człowiekowi rozumieć należy jako wsparcie przywracające go społeczności, od której się swoimi działaniami oddalił.
   
   Współcześnie publiczne kłamstwo bywa na tyle dramatycznym absurdem, że trzeba przeciwstawić mu się odpowiednią karą.

III Przykłady:

1. Społeczeństwo wiedzy

   Zawarte w tym punkcie przykłady dotyczą społeczeństwa informacji, którego najistotniejszym elementem jest prawidłowa cyrkulacja informacja. Manipulowanie tą cyrkulacją i propagowanie fałszu nie były objęte do tej pory prawem. Niemniej ich znaczenie będzie szybko rosło, co wynika z kierunku rozwoju społeczeństwa informacji.
   
   Nowe techniki społeczeństwa informacji otwierają możliwości automatycznej kontroli publicznych treści. Jednak mechanizmy te nie mogą degenerować się w propagowanie fałszu, jak dzieje się to z pobudek politycznych już często obecnie. Takie mechanizmy posiadają dramatyczną potencję manipulowania całymi społeczeństwami (całymi narodami). Przykłady takich manipulacji to wykoślawianie lub unicestwianie dialogów na forach społecznościowych przez boty, przez sztuczne powielanie użytkowników z fałszywą identyfikacją lub ogólniej celowe profesjonalne trollowanie, tworzenie "fake news", „astroturfing”, publiczne polityczne oczernianie i inne metody profesjonalnego kłamstwa.
   
   

2. Media

   Ten punkt rozumieć można jako podpunkt poprzedniego. Nie chcemy być wprowadzani celowo w błąd co do naszych zasobów, praw i możliwości przez osoby lub instytucje (media), które zajmują się zawodowo rozpowszechnianiem treści i podejmujemy dlatego ochronę przed manipulowaniem społeczeństwem przez media.
   
   W szczególności chcemy, żeby nie było w Polsce zgodne z prawem, ani możliwe wzajemne antagonizowanie grup społecznych przy pomocy propagowania fałszywej wiedzy o nich. Sam kodeks etyki dziennikarskiej jest wobec powagi zagrożenia niewystarczającym instrumentem.
   
   Osoba lub firma medialna, której udowodni się celowe i czynione z premedytacją usuwanie w swoim przekazie istotnych treści w celu tworzenia fałszywej wizji oraz przedstawianie pozostałych treści w istotnie wykoślawiony sposób powinna ponieść sankcje karne, lub ewentualnie utracić koncesje. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których straty społeczne są trudne do oszacowania, jednak fakt drastycznego okłamywania da się sądownie niezbicie dowieść. Istotny jest dowód celowego działania wywołującego istotnie fałszywą wizję.
   
   

3. Wolność przekonań a propaganda

   Każdy ma prawo do własnych przekonań oraz do ich głoszenia. Zabronione i ścigane prawem ma jednak być propagowanie poglądów, w wypadku których głoszącemu da się udowodnić, że wie o ich fałszywości i ten fałsz z premedytacją rozpowszechnia.
   
   Przykładem niech będą także niektóre systemy religijne. Przedstawianie czyichś nawet najgłębszych przekonań jako udowodnioną prawdę prowadzi na manowce ideologii. Proponowane prawo przywraca rozróżnienie między tym w co wierzymy, a tym, co jest udowodnioną sądownie prawdą lub fałszem. Rozróżnienie to, prawidłowo kultywowane niesie ludziom wolność, bo uwalnia wolność przekonań od nacisku rzekomej prawdy. Nie mogą czyjeś przekonania gwarantowane prawem do wolności przekonań oznaczać celowego okłamywania innych. Miejscem do efektywnego stwierdzenia czy do takiego celowego okłamywania dochodzi jest sąd. Nowe prawo stawia tu granicę religiom.
   
   

4. Fałszywe ideologie

   Proponowane dwa nowe artykuły Konstytucji nakładają na państwo obowiązek ochrony przed fałszywą ideologią, która mogłaby prowadzić do agresji na Polskę, jak i wewnątrz Polski jednej grupy ludzi przeciwko drugiej. Chcemy jako naród unikać tragedii fałszywych ideologii jakie przytrafiły się innym narodom i prowadziły do wojen, zakładając, że nikt nie jest wolny od presji jaką tworzyć mogą współczesne techniki propagandowe. Art.47 pkt3 uzupełnia tradycyjnie rozumianą obronność przy pomocy oręża o ich drugą, równorzędną dziś składową informacyjną. Nie możemy zgodzić się na to, żeby innym narodom, w szczególności na wschód od Polski przekazywany był fałszywy obraz Polski, jako państwa, które chciałoby na nich napaść lub zdominować. Mamy obowiązek się przed rozpowszechnianiem takich fałszywych informacji bronić.
   
   

5. Oczernianie polityczne

   Oczernianie ludzi z pobudek politycznych jest w Polsce rozpowszechnione. Postulat zgodnie z którym "prawda obroni się sama" jest szlachetny, jednak brak sankcji karnych w przypadku oczerniania politycznego w zasadniczy sposób podważa rzetelność wyborów parlamentarnych. Uwzględnienie skali zjawiska oczerniania politycznego czyni zasadnym pytanie, czy po 1945, a w szczególności po 1989 miały w ogóle w Polsce miejsce jakiekolwiek rzetelne wybory do władz. Kontynuowanie obecnego stanu rozpowszechnionego oczerniania politycznego podważa samą legitymację prawną władzy w Polsce i prowadzi w kierunku anarchii.
   
   

6. Fałszowanie wyborów

   Nie chcemy, żeby ktokolwiek, jak przykładowo tzw. agencje „public relation” lub media propagowały całkowicie i cynicznie fałszywe portrety medialne w celu wprowadzenia do ważnych urzędów osób o innych celach i motywach niż te, które są przez nich oficjalnie przedstawiane. Dziś jest takie działanie prawnie dozwolone !
   
   Obietnice wyborcze, jeśli można dowieść sądownie, że nigdy nie miały być spełnione są przestępstwem karnym, przed którego ściganiem nie chroni immunitet, bo stawiany zarzut podważa słuszność prawną samego wyboru i co za tym idzie związanego z nim immunitetu. Utraci mandat, kto wszedł w jego posiadanie przy pomocy dowiedzionego sądownie okłamania wyborców oraz utraci urząd lub stanowisko ten, komu udowodni się istotne okłamywanie innych, co do wypełniania przez niego kluczowych zadań tego urzędu.
   
   

7. Transparentność

   Nie chcemy, żeby osoby pozostające na ważnych stanowiskach okłamywały nas co do swoich rzeczywistych motywów i celów sprawowania urzędu. Dlatego skutkiem proponowanego zapisu w Konstytucji muszą być efektywniej sformułowane i zapisane reguły transparentności, o które już dziś wiele osób zabiega.
   
   

8. Fałszywa komercja

   Jako pojedynczy ludzie jesteśmy często bezbronni przed profesjonalnie zorganizowanymi naciskami na to jak wydajemy swoje pieniądze. Proponowane nowe prawo daje szansę na lepszą ochronę. Reklama nie może w istotny sposób okłamywać i takiego okłamywania nie da się uzasadnić wolnością gospodarczą, gospodarczym interesem ani nawykiem.
   
   Popyt gra w rozwoju gospodarczym ważną rolę, dlatego nie należy dziwić się próbom wpływania na niego innym sposobem niż przez produkty same w sobie. Ścigany prawem karnym ma być w Rzeczpospolitej wpływ wbrew dobrej wiedzy o fałszywości wizji jaką stwarza. Przykładem są oczywiste nadużycia wielu reklam. Jest sprawiedliwe, jeśli sankcje karne są adekwatne do skutków złego działania, w tym wypadku fałszywego rozporządzenia swoimi środkami. Dochodzenie swoich praw indywidualnych wobec fałszywej komercji wydaje się najczęściej nieopłacalne. Jednak w skali społecznej mamy do czynienie z potężnymi mechanizmami degenerującymi całe branże. Państwo jest powołane do tego, żeby nas przed tymi zjawiskami bronić.

IV Kontekst historyczny w Polsce

V Kontekst globalny

VI Podpisy: